راه های رفته و نرفته ستاد احیای دریاچه ارومیه؛
نجات دریاچه در گرو حفاران تونل، متخلفان هنوز پا پس نكشیده اند
گل پیچ: اصلاح الگوی كشت، تغییر روش آبیاری، جستجوی معیشت جایگزین، تصفیه پساب برای دریاچه و انتقال آب راه های گوناگون نجات دریاچه ارومیه هستند، اما برداشت پنهانی آب همچنان كمر این طرح ها را می شكند.
خبرگزاری مهر، گروه جامعه- مسعود بُربُر: در فاصله دو بار كوبیدن بیل، نفس عمیقی می كشد و می گوید: در روستای ما همه جوان بودند. حالا همه پیرند. گاو داشتیم، گوسفند داشتیم، گردو و بادام داشتیم، اما حالا همه به شهر رفته اند و آن هایی هم كه مثل من مانده اند درآمدی ندارند.
در پاسخ به این پرسش كه «پس چطور زندگی می كنید» می ایستد، به افق زرد رنگ دریاچه نگاه می كند، عرق از پیشانی شوره زده اش پاك می كند و می گوید: در مضیقه هستیم. همه اقواممان به شهر رفته اند. من چهل و پنج سالم می باشد و حالا باید بیایم از بغل دریاچه بیل بزنم و نمك بردارم توی گونی بریزم.
بیل را كنار می اندازد، گونی پر شده را بر دوش بلند می كند، دور می گردد و زیر لب واگویه می كند: شغل؟ بیكارم. بیكار شده ام. همه مان بیكار شده ایم.
این تپه های بیابانی زمانی زیر آب های دریاچه بود
نجات دریاچه ارومیه نخستین مصوبه دولت حسن روحانی بوده است. از آن زمان مردم، رسانه ها و نهادهای گوناگون، گام های زیادی برای نجات دریاچه برداشته اند، اما دریاچه قدم به قدم عقب رفته و پرده پرده رنگ پریده تر شده است. منطقه جبل كندی كه زمانی بستر دریاچه ارومیه بود، حالا به بیابان بی آب و علفی بدل شده كه تپه های ماسه ای همچون روستای مصر و كویر مركزی ایران دارد، دو روستا را خالی از سكنه كرده و ۱۳ كیلومتر از آب فاصله دارد!
مدیر دفتر منابع طبیعی آذربایجان غربی دراین باره می گوید: منطقه جبل كندی یكی از سایت های ما در احیای دریاچه ارومیه است. نتیجه كارهای ما در این بخش در قالب افزودن آب ورودی دریاچه نبوده و وظیفه نداشته ایم و تنها وظیفه ما در حوزه تثبیت ریزگرد بوده است.
میرصمد سیدموسوی اضافه می كند: در سایتهای مختلف، پروژه های بیولوژیكی و بیومكانیكی انجام شده است و به جرأت می توانیم بگوییم كه ریزگردها را تثبیت كرده ایم. پای بوته های قره داغ كه سال ۹۴ كشت شده، به سادگی می توان دید هر بوته گاهی تا چند تن، گرد و غبار را تثبیت كرده است.
وی یادآور می شود: یك پروژه دیگر ما احداث بادشكن غیرزنده به طول ۱۲۰ كیلومتر بوده است كه برای احداث این بادشكن از چوب خشك شده درخت گز استفاده كردیم و جایی كه درختان گز داشت، همان ها را هرس و استفاده كردیم.
مدیر پروژه احیای دریاچه ارومیه در اداره كل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی هم درباره این منطقه می گوید: پیش از عملیات ما ممكن نبود كه اینجا بایستیم و صحبت نماییم، چندین دوربین ما خراب شد، در آذربایجان غربی كه دومین استان پر آب كشور بود، نمی شد تصور كرد چنین بیابانی وجود داشته باشد.
مجید موسی زاده تاكید می كند: ماسه ها به سمت روستاها حركت می كردند و گرد و غبارشان می توانست تا ۵۰۰ كیلومتر دورتر برود، گرد و غباری كه حاوی نمك و عناصر سنگین هم بود و باعث مرگ سرزمین می شد. چندین پروژه بود كه شامل مدیریت هرزآب، عملیات بیولوژیك، عملیات بیومكانیك و بیابان زدایی بود. در منطقه جبل كندی كار را محیط زیست انجام داد و نهایتا به اداره كل منابع طبیعی تحویل گردید. مجموعا ۴۸۰ هكتار عملیات كاشت داشتیم و از آن مهم تر قرق را انجام دادیم.
وی یادآور می شود: در این منطقه جنگل كاری نمی نماییم بلكه یك كمربند حفاظتی تولید می نماییم كه گرد و غبار مهار شود. این منطقه تا خود دریاچه در شرایط كنونی حدود ۱۳ كیلومتر فاصله دارد، در صورتی كه همین منطقه قبلا داخل دریاچه ارومیه بود و الان هم درون محدوده پارك ملی دریاچه ارومیه است. اینجا همه چیز به شدت ضد بوته بود و محدودیت شدید گونه برای كاشت داریم اما علت موفقیت پروژه این بود كه از گونه های بومی منطقه استفاده شد. دو گونه نیكتاریا یا همان قره داغ و تاماریكس یا همان شورگز را كاشته ایم كه تولید نبكا می كند و جلوی سرعت باد را می گیرد و آن را خنثی می كند.
همه هزینه ها برای نجات دریاچه ارومیه
كمتر كسی است كه درباره دریاچه ارومیه خوانده باشد و سهم كشاورزی ناپایدار را در تولید مشكل نداند. با این وجود اكنون در خیلی از مناطق می توان طرح های بهبود وضعیت كشاورزی را دید كه در فضایی سرسبز و دلنشین به تولید محصولات كشاورزی با بازده بیشتر مشغولند و هر كدام روشی را برای كاهش مصرف آب در پیش گرفته اند.
خان ارخی یكی از مناطقی است كه با ۱۲۴۰ هكتار زمین كشاورزی به صورت سنتی اداره می شد. اكنون در ۳۵۰ هكتار آن آبیاری تحت فشار كلید خورده است. محمد نباتی نماینده مشاور و ناظر پروژه آبیاری تحت فشار این منطقه می گوید: تا اینجا تقریباً ۴ میلیارد تومان هزینه كرده ایم و به همین میزان هم باید بیشتر هزینه نماییم تا پروژه بهره برداری شود و بتوانیم سالانه ۶ میلیون مترمكعب در مصرف آب كشاورزی صرفه جویی نماییم. البته الان در تأمین بودجه به مشكل برخورده ایم اما اگر بودجه محقق شود تا آخر سال پروژه به بهره برداری خواهد رسید.
چندین پروژه بهبود وضعیت بازده كشاورزی و مدیریت مصرف آب دیگر هم در منطقه اجرا شده است. از تغییر روش های آبیاری گرفته تا تغییر الگوی كشت و ترویج كشت محصولات كم آب بر.
مدیر جهاد كشاورزی شهرستان ارومیه درباره این اقدام ها می گوید: ۵۶۰۰ هكتار از اراضی كشاورزی را قطره ای كردیم و ۲۵ میلیون متر مكعب آب صرفه جویی می گردد.
اسكندر علیزاده اضافه می كند: ۹۵ كیلومتر خط انتقال آب احداث كردیم و ۲۳۸ كیلومتر لایروبی كردیم و ۷۲ رشته قنات را مرمت كردیم كه به ۲ میلیون مترمكعب صرفه جویی آب منجر گردیده است.
معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی هم از همكاری و تلاش این دستگاه برای نجات دریاچه خبر می دهد.
جعفر ایرانی می گوید: سه طرح را كلید زده ایم. یكی ظرفیت سازی برای معیشت جایگزین پایدار در ۳۶ روستای پایلوت استان است كه در این طرح دارایی های روستا را مشخص می نماییم و بسته به آن ها كسب و كار پیشنهادی مان را معرفی می نماییم و برای پیشبرد آن تسهیل گری هم می نماییم. تمركزمان هم بر بوم گردی و گیاهان دارویی است.
وی ادامه می دهد: همینطور در ۹ شهرستان استان، در هر شهرستان یك هكتار كشت گیاهان دارویی پربازده و كم آب بر به صورت پایلوت انجام می گردد و خرید تضمینی داریم و بدین سان امیدواریم كه این روند ترویج پیدا كند.
معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی اضافه می كند: حدود یك سال است كه تولید و بسته بندی و عرضه نقل ارومیه را با كاربرد گیاهان دارویی مثل گل محمدی، آویشن، به لیمو، زنجبیل و … آغاز كرده ایم و برای بیماری هایی مثل كبد چرب، دیابت، چاقی و لاغری، و فشار خون بسته های دارویی تعریف كرده ایم تا به جای برخی داروهای وارداتی مصرف شود.
ایرانی می گوید: راه اندازی مركز مشاوره گیاهان دارویی هم از دیگر برنامه های ماست تا مردم برای نیازهای دارویی خود از یك مركز معتبر مشاوره بگیرند.
دستگاه های حفار تونل، آب را به دریاچه می برند
اصلاح كشاورزی تنها راه نجات دریاچه ارومیه نیست. تصفیه پساب و تأمین آب بیشتر برای دریاچه ارومیه از دیگر اقداماتی است كه توسط ستاد احیا پیگیری و توسط نهادهای دیگر به اجرا گذاشته شده است. اما این گام های كوچك اما پرشمار، تنها تلاش ها برای نجات دریاچه ارومیه نیستند.
ماشین آلات سنگین عمرانی و دستگاه های حفاری هم به كار افتاده اند. حفاری برای طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ شروع شده و دو دستگاه TBM (ماشین حفار تونل) از دو جبهه كاری، ماهانه ۷۰۰ تا ۹۵۰ متر حفاری می كنند و پیش می روند.
طرح انتقال آب برای دریاچه ارومیه از سد كانی سیب آغاز می شود، تونلی ۳۶ كیلومتری را به دنبال دارد و ۵۶ كیلومتر مابقی بخشی در كانال و بخشی در بستر رودخانه گدار ادامه پیدا می كند تا به دریاچه برسد. انتقال آب در این مسیر ثقلی است و نیاز به ایستگاه پمپاژ ندارد. دستگاه های حفار در بخشی از مسیر به گرانیت سخت برخورده اند اما كار همچنان پیش می رود و تونل با شیب ۰.۰۸ درصد ساخته می گردد. قطر تمام شده تونل ۵.۵ متر است كه ۸۰ درصد مقطع آن را آب پر خواهد نمود و سالانه ۶۰۰ میلیون متر مكعب آب به دریاچه ارومیه خواهد رساند.
زمان بندی آخر كار پروژه و آغاز بهره برداری آخر سال ۱۳۹۸ است و مسئولان پروژه می گویند تمام جنبه های زیست محیطی پروژه لحاظ شده، زون های گسله و مخاطرات آبدهی چشمه های مسیر بررسی شده، و تبعات اجتماعی هم بررسی شده و در مجموع پروژه بدون مشكل ارزیابی شده و به پیش می رود.
دریاچه ارومیه سالانه ۳ میلیارد مترمكعب تبخیر و ازاین رو نیاز آبی دارد در حالیكه در حالت متوسط ۲۴۰۰ میلیون مترمكعب بارندگی را در سطح دریاچه شاهدیم ازاین رو به صورت طبیعی دریاچه ۶۰۰ میلیون مترمكعب كمبود آب دارد كه این پروژه به دنبال تأمین این میزان آب است. پروژه ای كه در صورت بهره برداری در كنار ده ها و صدها گام كوچك و بزرگ دیگر به یاری طبیعت در معرض خطر پارك ملی دریاچه ارومیه خواهد آمد.
پنج كیلومتر لوله ی آب دزدی كه هیچ كس نمی بیند
در قلب كوه های سرسبز آذربایجان غربی و در ۲۶ كیلومتری شمال غربی ارومیه مخزن سد نازلو قرار گرفته است. آن گونه كه تصاویر هوایی منطقه نشان داده است در بالادست سد، نه تنها زمین های كشاورزی كاهش نیافته و مصرف آبشان كمتر نشده كه هكتارها زمین كشاورزی به منطقه اضافه شده است. خطی پنج كیلومتری هم دیده می شود، كه بر تمام تلاش ها برای نجات دریاچه ارومیه خط بطلان می كشد. كدام كشاورز ساده می تواند برای آبیاری زمینش پنهانی و غیرقانونی پنج كیلومتر لوله بكشد؟
مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در این باره به خبرنگار مهر می گوید: توسعه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه كمر ما را می شكند و واقعاً ظلم به حقابه محیط زیست و دریاچه ارومیه است.
فرهاد سرخوش تاكید می كند: دولت و مردم این همه هزینه داده اند تا با این فشار در بحث كشاورزی با اصلاح الگوی كشت، آبیاری تحت فشار، تجمیع، آبیاری قطره ای، انتقال آب با لوله، و همه این راهكارها شاهد ۴۰ درصد كاهش آب كشاورزی باشیم و با این هزینه هایی كه می نماییم صرفه جویی در مصرف آب را شاهد باشیم و آب را به دریاچه ارومیه برسانیم.
وی تصریح می كند: تازه همین هم طی سال ها و ذره ذره فراهم خواهد شد اما كسانی كه توسعه می دهند از خود سرچشمه و از اصل حقابه ما آب را برداشت می كنند كه اساساً ظلم به دریاچه ارومیه است و با این كار تمام هزینه ای كه ما می نماییم و تلاش های همه دستگاه ها را از میان می برند.
وی در پاسخ به اینكه آیا به دستگاه های متولی برای برخورد با این تخلف گزارش داده یا نه می گوید: به ستاد مركزی نامه دادیم و آن ها هم به معاونت دستگاه مربوطه گزارش كتبی دادند و نماینده شان هم محل را بازدید كرد و تخلف محرز شد اما باز شاهد توسعه كشاورزی هستیم.
سرخوش تاكید می كند: پنج كیلومتر لوله كشی برای توسعه كشاورزی بدون شك تخلف است. دستگاه متولی می گوید كتبی به ما بگویند اساساً برخورد می نماییم. ما نه تنها نامه فرستادیم كه مختصات دقیق هم عرضه كردیم كه ببینند اما نهاد متولی مقاومت می كند و می گوید ما خبر نداشتیم! شما الان پشت دیوار خانه تان چاه بزنید بلافاصله می آیند و پلمبش می كنند، چطور پنج كیلومتر لوله را می گویند خبردار نشدیم؟
شاید اكنون تنها باید منتظر ورود دستگاه های عالی رتبه نظارتی در پشتیبانی از هزینه های سنگین انجام شده به دست دولت، مردم و … برای حفظ دریاچه ارومیه بود تا با تخلفات مختلف و برداشت های غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه برخورد شود. اگر چنین نشود، سرنشینان هر هواپیمایی كه از فرودگاه ارومیه بلند شود، از یك پنجره چشم انداز سرسبز و پربار باغ ها و زمین های كشاورزی منطقه را خواهند دید، و از پنجره دیگر، شوره زاری بی جان، كه زمانی دریاچه ارومیه نام داشت.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب