لب بزرگترین دریاچه آب شیرین دنیا بروی تشنه برمی گردیبعلاوه فیلم
گل پیچ: اگر اغراق نباشد، تنها چند جای دنیا می توان دریاچه آب شیرین را یافت؛ یكی در قطب های شمال و جنوب و یكی در غرب ایران. در حالیكه آب شیرین تنها سه درصد كل منابع آبی دنیا را تشكیل می دهد و ۱۸ درصد جمعیت جهان از آن محرومند، ˮزریوارˮ بزرگترین دریاچه آب شیرین دنیا در دو قدمی ایرانیان قرار دارد؛ با این شرایط این دریاچه هر كجای دنیا كه بود آن را روی سرشان ˮحلوا حلواˮ می كردند اما در ایران بر سرش فاضلاب می ریزند.
سرازیر شدن فاضلاب چند روستای اطراف دریاچه و رشد بی رویه نیزارهای زریوار و افزایش حجم رسوبات آن، از حد گذشتن میزان نیترات آب و به خطر افتادن حیات گونه های جانوری و گیاهی دریاچه در كنار خشكسالی، تغییر اقلیم و كاهش آبدهی چشمه های جوشان تامین كننده منابع آبی دریاچه شده قوزبالاقوز؛ همه اینها به كنار، در اطرافش بی رویه چاه زده اند و منابع آبی دریاچه را برای كشاورزی به غارت برده اند.
زریوار هزار صاحب و بی صاحب شده؟
از قدیم گفته اند آب روشنایی است اما زریوار دیگر زلال نیست و خیر و بركتش هم در حال كم شدن، چون كه از سرچشمه گل آلود شده اما آب از آب تكان نخورده؛ برایش طرح جامع نجات نوشتند و جلسات و كارگاه های مختلف برگزار می كنند و هر از گاهی هم مدیر استانی و یا كشوری از آن بازدید می كنند؛ از دیدن زیبایی هایش چه چه و به به می كنند و از آن طرف می گویند چه حیف كه از آن استفاده درست نمی گردد و یا باید برایش كاری كرد و در اطرافش هم برای رشد گردشگری آبی سرمایه گذاری شود اما دریغ از آن كه پولی دست متولیان تالاب را بگیرد و یا طرحی را برای نجات آن عملیاتی كنند و یا حداقل تصمیم گرفته شود مدیریت یكپارچه ای برای آن درنظر بگیرند تا زریوار هزار صاحب و بی صاحب نشود و در نهایت از این دریاچه تنها عكس یادگاری اش باقی نماند.
كاری كه نمی كنند هیچ، شنیده شده تحت عنوان لایروبی، پیت های زیر نیزارهای دریاچه را هر هكتار ۵ میلیارد تومان برای مصارف گلخانه ای و دامداری می فروشند و خلاصه آن كه حاتم بخشی از منابع دریاچه آنقدر زیاد شده و علاوه بر آن با فاضلاب آلوده اش كرده اند و همین شده كه لب تنها دریاچه آب شیرین دنیا بروی، تشنه بر می گردی!
هشدارهایی كه مسئولان درباره احتمال نابودی دریاچه زریوار داده اند
و البته مسئولین كردستان هشدارهای لازم را از احتمال نابودی دریاچه زریوار داده اند؛ بعنوان مثال بهمن مرادنیا، استاندار كردستان پیش تر در جلسه كارگروه مدیریت جامع تالاب زریوار گفته اگر شیوه كنونی در ارتباط با نگهداری دریاچه زریوار استمرار داشته باشد بی گمان آن را از دست خواهیم داد و یا فریبا رضایی، متولی محیط زیست كردستان در یكی بازدیدهایش از دریاچه گفته فعالیت های مخرب انسانی بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی سبب ورود حجم زیادی از رسوبات به دریاچه شده و حیات اكولوژیك این منبع آبی را با خطر نابودی مواجه ساخته و لازم است برای نجات آن، روان آب ها و رودخانه های منتهی به زریوار(دره وران، قزلچه سو، دره تفی) كنترل و از ورود فرسایش خاكی به آن جلوگیری شود و یا ایرج قادری، معاون استاندار كردستان گفته جلوگیری كامل از ورود فاضلاب های شهری و روستایی به دریاچه زریوار نیازمند اختصاص اعتبار مورد نیاز است و اضافه كرده اصلی ترین موضوعی كه باید در اولویت حفاظت از دریاچه زریوار هم قرار گیرد جلوگیری از ورود فاضلاب های شهری و روستایی به این دریاچه باشد.
اینجا به جای كره از آب ماهی می گیرند؛ ماهی كباب هایش شهره خاص و عام است و به جرات می توان گفت شاید از ماهی های جنوب هم خوشمزه تر باشد؛ دود ماهی زغالی، نسیم دریاچه در كوهستان اطراف دریاچه و رستوران های طبخ ماهی كباب با ویوی دریاچه و كوهستان سكانسی از فیلم های مستند گردشگری كردستان را به نمایش می گذارد اما این علامت سوال را به جا می گذارد كه چگونه است كه زریوار، نگین غرب ایران است اما هنوز كولبران از پشت كوههای اطرافش با جان شان بازی می كنند برای حمل كالا.
زریوار دقیقا كجاست؟
اما زریوار دقیقا كجاست كه دنیا برای داشتنش سر و دست می شكند؟ تالاب آب شیرین زریبار یا زریوار در فاصله سه كیلومتری غرب شهر مریوان و ۱۴۰ كیلومتری سنندج، مركز استان كردستان قرار دارد و برای این زریوار نام گرفته كه كردها به دریا می گویند، زری و پسوند وار هم برای كوچك كردنش است و آن را تشبیه به دریاچه می كند.
عمق متوسط زریوار ۳ متر است كه در بعضی نقاط تا هشت متر هم می رسد. آب دریاچه عمدتاً با استفاده از چشمه های مختلف موجود در بخش غربی و كف تالاب، تغذیه می گردد و هیچ رودخانه ای به زریوار نمی ریزد. این اكوسیستم زیبا با مساحتی در حدود ۳۰۰۰ هكتار تلفیقی از آب، نیزار و حیات وحش در بین كوه های جنگلی محصور شده و دوسومش را نیزار و یك سومش را آب تشكیل می دهد.از شگفتی های زریبار، جزیره های متحركی است كه در آن وجود دارند و با جریان آب و باد از كناره های دریاچه جدا شده و در وسط آن به چشم می خورند؛ گاه مساحت این جزیره های كوچك در زریوار به ۲۰ مترمربع هم می رسد.
خطراتی كه دریاچه زریوار را تهدید می كند
تخریب جنگل های اطراف دریاچه، معرفی گونه های غیر بومی همچون میگو و انقراض گونه های بومی، بهره برداری غیراصولی تعاونی صیادان و اقدامات مخرب به علت حضور در تالاب، ورود پساب های آلوده به سموم و كودهای كشاورزی، نبود الگوی كشت مناسب در زمین های كشاورزی اطراف تالاب، وجود اسكله قایقرانی و به صورت عام گردشگری بدون برنامه ریزی اصولی و تردد بیش از اندازه قایق های موتوری بر روی دریاچه از تهدیدات دریاچه زریوار است.
فرسایش خاك در حوضه آبخیز زریوار و ورود خاك های فرسایش یافته به داخل تالاب، ورود آلودگی به دریاچه بنا به دلایلی از قبیل سوزاندن نیزارها، ورود زباله های رها شده توسط گردشگران، وجود جاده مرزی در كنار دریاچه و تردد زیاد تانكرهای نفت كش و خطر ورود آلاینده های نفتی به دریاچه، ساخت وسازهای غیرمجاز توسط مردم و ارگان های نظامی و دولتی، نبود شناخت مناسب مردم و مسئولین و هم چنین درك نداشتن درست از كاركردهای اكوسیستم دریاچه از دیگر مشكلاتی است كه زریوار را تهدید می كند.
راهكارهایی كه برای نجات زریوار از خطر مرگ تدریجی پیشنهاد شده است
جلوگیری و كنترل آتش سوزی جنگل ها و نیزارهای دریاچه، جلوگیری از ورود گونه های گیاهی و جانوری مهاجم، كاهش سهم صیادان و كم كردن تعداد صیادان بهره بردار، جلوگیری از تردد قایق موتوری، تغییر در الگوی كشت بخصوص محصول آلاینده و آب پسند تنباكو، جلوگیری از ورود كود و سموم كشاورزی به دریاچه و جلوگیری از ساخت وسازهای غیرمجاز از راهكارهای پیشنهاد شده برای نجات زریوار از خطر مرگ تدریجی است.
صباح پناهی، مدیر پیشین محیط زیست زریوار در گفت وگو با ایسنا اخطار داده كه زریوار در حال خفه شدن و در حال تبدیل شدن به مرداب است.
وی رشد بی رویه نیزار بر اثر تغذیه با فاضلاب را عامل مرگ تدریجی زریوار دانسته و تصریح كرده، فاضلاب سه محله اطراف زریوار از چندین سال پیش تابحال به ضلع شرقی دریاچه سرازیر می گردد كه همین امر سبب رشد فزاینده نیزارها در این بخش از تالاب شده و در واقع بیشترین رشد نیزارهای دریاچه هم در همین منطقه اتفاق افتاده در حالیكه در ضلع شمالی دریاچه كه هیچ فاضلابی به آن وارد نمی گردد، سطح نیزارها هیچ تغییری نداشته است و زیستگاه اصلی پرندگان مهاجر را تشكیل می دهد.
پناهی به نظر كارشناسان درباره علت وضعیت نامناسب دریاچه استناد كرده و اظهار كرده، برخی كارشناسان معتقد هستند كه علاوه بر رشد نیزارها بر اثر فاضلاب، سد بسته شده بر روی آب ورودی دریاچه زریوار هم مزید بر علت شده تا جریان آب دریاچه منقطع شود و آب دریاچه از حالت جاری، خارج و ماندابی شود. تا حدود ۱۰ سال پیش آب دریاچه جاری و كف دریاچه قابل دیدن بود و همین امر سبب شده بود كه هوادهی در سطح دریاچه به خوبی صورت گیرد.
وی از این كه بحث ها درباره مشكلات دریاچه زریوار در جلسات به نتیجه نمی رسد انتقاد كرده و گفته، كارگاه های زیادی با صرف هزینه برای بررسی وضعیت دریاچه زریوار برگزار می گردد و مشكلات آن همیشه به بحث گذاشته می گردد اما مطالعات تخصصی در این زمینه صورت نگرفته است. محیط زیست مریوان، گروه نجات بخشی دریاچه را تشكیل داده و از سال قبل تابحال در حال مكاتبه برای تامین نیازهای این دریاچه است اما تابحال تصمیم گیری ها، نهایی و عملیاتی نشده است.
وی در عین حال از به نتیجه رسیدن ساخت تصفیه خانه فاضلاب مریوان كه در مراحل انتهای ساخت قرار دارد، اطلاع داده و خاطرنشان كرده تا دو ماه آینده در ضلع جنوبی به مرحله بهره برداری رسد كه در این صورت ورود فاضلاب به بخش شرقی دریاچه متوقف می گردد.
این كارشناس محیط زیست عنوان كرده، نتایج مطالعات تیم تخصصی كه با همكاری دانشگاه، استانداری و محیط زیست انجام شده، نشان داده است كه رشد نیزارها از ۳۰ سال قبل تابحال روند معمولی داشته و محدوده آبی زریوار تغییری نكرده اما عمق آن با عنایت به رسوبات شكل گرفته كاهش یافته است.
وی با اشاره به این كه لایه های دریاچه را نی، پیت و آب تشكیل می دهد، اظهار داشت: ضخامت پیت ها ۱.۵ متر تا ۲ متر است. زیر پیت ها، آب جریان دارد و تا كف دریاچه كشیده شده اند. بخش اصلی و كاسه تالاب به شكل كشیده با طول متوسط حدود ۴.۵ كیلومتر و عرض متوسط نزدیك به ۲كیلومتر است و بدین سان مساحت كاسه تالاب حدود ۸.۳ كیلومتر است كه با حواشی نیزار جمعا ۲۰ كیلومتر مربع وسعت دارد.
محمد شفیعی، فرماندار پیشین مریوان هم به ایسنا گفته در گذشته فاضلاب ۱۰ روستا به دریاچه زریوار وارد می شد كه تا سال قبل فاضلاب هفت روستا حذف شده و این روستاها به شبكه فاضلاب شهری متصل شده اند و هم اكنون تنها سه روستا وجود دارد كه فاضلابش همچنان به دریاچه زریوار سرازیر می گردد. مقرر است با بهره برداری از تصفیه خانه فاضلاب مریوان، فاضلاب این سه روستا هم حذف شود.
وی هم چنین یك خبر به نفع دریاچه داده و خاطرنشان كرده، ۵.۵ میلیارد تومان هم برای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه "كلین كبود" اختصاص یافته است تا از ورود فاضلاب به دریاچه زریوار از این طریق هم جلوگیری شود.
شفیعی با اشاره به این كه از سطح ۳۰۰۰ هكتار دریاچه زریوار، ۲۰۰۰ هكتار آن نیزار و مابقی آب است، عنوان كرده، سیستم واحدی برای برداشت نیزارها از سطح دریاچه وجود ندارد و بر روی بود یا نبود نیزارها هم توافق نظر واحدی وجود ندارد چون كه گروهی معتقد هستند وجود نیزارها برای دریاچه، ضروری و برخی خلاف آن را می گویند.
وی خاطرنشان كرده، نیاز است سرمایه گذاران گردشگری برای تولید ورزش های آبی و هوایی زریوار جذب شوند تا با توسعه گردشگری در این منطقه مشكلات نیزارهای این منطقه را هم حل كند.
او درباره صحت و سقم سودجویی صورت گرفته از پیت بعنوان لایه زیر نیزار برای مصارف گلخانه ای گفته، مبحث لایروبی برای بهره برداری از پیت ها از سطح دریاچه زریوار صحت ندارد.
علوی، نماینده سنندج، كامیاران و دیواندره هم در گفت وگو با ایسنا اخطار داده كه اگر روند تخریب دریاچه به این شكل كنونی پیش رود به تدریج خشك خواهد شد و گفته سال هاست كه این دریاچه لایروبی نشده است و انجام آن لزوم دارد.
او پیشنهاد داده كه اگر اعتبار برای حل مشكلات دریاچه كم است از ظرفیت خیرین كمك گرفته شود، چون كه اعتقاد دارد اگر از خیرین خواسته شود به داد دریاچه خواهند رسید.
علوی با بیان این كه دقیقا نمی داند كه تا چه اندازه وجود نیزارها برای دریاچه لزوم دارد، اما اعتقاد دارد دریاچه، موجود زنده ای است و برای پایدار ماندن آن باید به آن رسیدگی شود.
وی اعتقاد دارد اگر زریوار زیبا در كشور دیگری بود بعنوان یكی از دیدنی ترین مناطق گردشگری آن كشور، گردشگران بسیاری را از سراسر دنیا به خود جذب می كرد و این سوال را بیان كرد كه چرا در كشورمان نباید از گردشگری درآمد كسب كنیم؟
او با انتقاد از این كه خیلی در بخش گردشگری ایران كاری صورت نمی گیرد، با اشاره به عملكرد كشورهای موفق در این زمینه با مثال زدن از تركیه گفته، تركیه در همسایگی ایران در وسط یكی از خیابان هایش یك دیوار ۲ متری تاریخی را بعنوان یك اثر گردشگری حفظ نموده است، در حالیكه در ایران بعضی از آثار تاریخی به راحتی منهدم می شوند كه این امر ناشی از ندانم كاری ماست.
علوی با گلایه از وجود نداشتن برنامه ریزی در بخش گردشگری ایران، اعتقاد دارد كشور شایستگی های بسیاری دارد و از فرهنگ غنی و مناطق دیدنی خوبی برخوردار می باشد. برای نمونه روستای پالنگان در كردستان را مثال زده و گفته این منطقه یكی از نقاط گردشگری این استان به حساب می آید كه در یك سال ۴۵۰۰ توریست خارجی از آن دیدن كرده اند.
وی اظهار كرده ما برای نسل های آینده هیچ كاری نكرده ایم و تنها ادای تكلیف كرده ایم. اگر فردی ذره ای احساس مسئولیت كند، می تواند مناطق گردشگری اش را ساماندهی و آبادسازی كند، چون كه با جذب گردشگران این اعتبار برمی گردد و دیناری به دریافت اعتبار دولتی نیست.
به نظر می رسد اگر راه های نجاتی كه همیشه در جلسه های نجات بخشی دریاچه از آن یاد می گردد همچون راه اندازی آزمایشگاهی برای پایش مستمر تالاب، رفع تصرف حریم تالاب، انسداد چاه های فاقد مجوز و نصب كنتور بر چاه های واجد مجوز، بررسی پروژه های گردشگری حریم تالاب و بررسی شیوه های كنترل یا برداشت گیاهان مهاجم دریاچه، جلوگیری از موازی كاری، تكمیل پروژه دفع بهداشتی فاضلاب شهری و روستایی اطراف دریاچه، مدیریت كارآمد پسماند، استفاده از توان گردشگری دریاچه با تاكید بر حفظ شرایط بهداشتی آب دریاچه و اكوسیستم طبیعی آن، ممنوع كردن ویلاسازی و احداث خانه باغ در حاشیه و حوزه آبریز دریاچه اجرا شود، شاید بتوان تا دیر نشده كاری كرد و مثلا بعد از خشك شدن بخش عمده ای از دریاچه ارومیه به دست و پا نیفتیم و به چه كنم چه كنم نیفتیم و راه های موجود برای نجات آن را بكار بگیریم.
گزارش از: شیما عباس زاده، خبرنگار ایسنا
مرورگر شما از ویدئو پشتیبانی نمی نماید.
فایل آن را از اینجا دانلود كنید: video/webm
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب