گل پیچ گزارش می دهد؛
شمارش معكوس نفس های تالاب گاوخونی
به گزارش گل پیچ اصفهان باآنکه ۵۰ سال پیش کنوانسیون رامسر بعنوان نخستین کنوانسیون تالابی جهان آغاز به کار کرد و دوم فوریه بعنوان روز جهانی تالاب ها در تقویم جهانی به ثبت رسید، اما حالا در آستانه‌ی پنجاه سالگی این کنوانسیون، شاهد خشکی خیلی از تالاب های کشور همچون گاوخونی هستیم.
سال ۱۳۴۹ خورشیدی در شهر رامسر، معاهده ای جهانی برای حفاظت از تالاب ها به تصویب رسید که به کنوانسیون رامسر مشهور است و برپایه آن ۱۳ بهمن مصادف با ۲ فوریه، روز جهانی تالاب ها نامگذاری شد. کنوانسیونی که ۱۸ کشور را گرد هم آورد تا نخستین گام برای حفاظت از تالاب های جهان برداشته شود. ایران هم که میزبان این نشست بود با امضای این کنوانسیون بین المللی متعهد شد تا با استفاده بهینه از تالاب ها در حفظ و نگهداری آن برای آیندگان هم بکوشد. باآنکه بالای ۲۰۰ تالاب در ایران شناسایی شده، اما تالاب گاوخونی با قرار گرفتن در فلات مرکزی ایران و تنوع زیستی آن از جایگاه ویژه و حساسی برخوردارست.
تالاب بین المللی گاوخونی یکی از تالاب های مشهور جلگه مرتفع مرکزی ایران است. این تالاب حیاتی منطقه ای به وسعت ۴۷۶ کیلومترمربع را پوشانده و در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در ۳۰ کیلومتری شهرستان ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع شده است. گاوخونی با داشتن منابع زیستی غنی، در گذشته های نه چندان دور پناهگاه پرندگان مهاجر بود، اما به سبب خشکسالی و نبود مدیریت صحیح در این سال ها از حقابه خود محروم ماند.
اگرچه مطابق مصوبه شورای عالی آب، نیاز زیست محیطی رودخانه ها و تالاب ها پس از آب آشامیدنی در اولویت است، اما در سالهای گذشته با بی توجهی به این مصوبه، قانون را زیرپا گذاشته ایم و نه تنها زاینده رود بلکه تالاب گاوخونی را از حقابه خود محروم کرده ایم و سطح این تالاب به خصوص طی یک سال قبل چیزی به جز خشکی و تشنگی به خود ندیده است.
حقابه کشاورزان نبود، گاوخونی به کانون ریزگرد تبدیل گشته بود
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان چندی قبل در مورد وضعیت تالاب گاوخونی توضیح داد: بر مبنای مطالعات انجام شده حقابه مورد نیاز برای تالاب گاوخونی ۱۷۶ میلیون مترمکعب است که تا این لحظه هیچ حقابه ای اختصاص داده نشده تا از تبدیل این تالاب به کانون ریزگرد جلوگیری شود.
ایرج حشمتی با تاکید براینکه پس از شرب، اولویت با حقابه ها است، اظهار داشت: همواره حقابه های تالاب گاوخونی با رهاسازی آب برای کشاورزی عجین می شود، اما تا زمانی که نگاه ویژه به حقابه گاوخونی بعنوان یک حق مسلم نداشته باشیم امیدی به احیای تالاب گاوخونی نداریم و امکان دارد در سال های آتی از علل اصلی آلایندگی هوای اصفهان و اطراف باشد.
وی البته اشاره کرد: محیط زیست برای گرفتن حقابه تالاب گاوخونی تمام تلاش خویش را انجام می دهد تا ۳۱۳ میلیون متر مکعب آب برای حقابه گاوخونی و زاینده رود اختصاص داده شود، اما نادیده گرفتن حقابه زاینده رود و گاوخونی به سبب بارگذاری در سالهای گذشته و نادیده گرفتن حقابه های قانونی می باشد، در عین حال که امروز شاهد افزایش جمعیت شهرها و افزایش احتیاج به آب آشامیدنی در کنار توسعه صنعت هستیم که تمام این عوامل سبب می شود مبحث حقابه مورد بی توجهی قرار می گیرد.
به گفته حشمتی، اگر آبی برای رهاسازی در زاینده رود اختصاص داده شود باید در همین ماه هایی باشد که بخش کشاورزی به آب نیاز ندارد، اما اختصاص حقابه با تصمیم و سهم بندی وزارت نیرو است و روشن است که نقش کشاورزان در گرفتن حقابه پررنگ تر است و پساب و زهابی که امروز دریافت می نماییم هم به سبب حقابه آن هاست وگرنه گاوخونی به کانون ریزگرد تبدیل گشته بود.
تالاب ها هم دیگر دارای حق آبه هستند
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اعلان اینکه حق آبه تالاب ها باید مانند حق آبه کشاورزی در نظر گرفته شود، اظهار داشت: احیای تالاب ها جزو سیاست های رئیس جمهور است. حقابه تالاب ها باید مانند حق آبه کشاورزی در نظر گرفته شود؛ نمی گردد آبی از رودخانه کم شود، آب تالاب کم شود و به کشاورزان داده شود چونکه اهمیت اقتصادی تالاب حتی بیشتر از توسعه کشاورزی است.
به گفته عیسی کلانتری، تالاب ها هم دیگر دارای حق آبه هستند؛ در گذشته تالاب ها تنها با سیلاب پر می شدند، اما حالا باتوجه به حق آبه های تعیین شده، باید حق آبه تالاب ها را مانند کشاورزان، از تخصیص دهنده آب که وزارت نیرو است، تقاضا نماییم.
تالاب گاوخونی در اولویت نیست
اما پژوهشگر حوزه آب با اشاره به معضل خشک شدن تالاب گاوخونی، اظهار داشت: مبحث تالاب هم بحث جدی است و گاهی این مشکل را داریم که تالاب را بحران جدی تلقی نمی کنند، در صورتیکه خشک شدن تالاب یک بحران خفته است که متاسفانه در حال تحقق است.
پیام نجفی اشاره کرد: خشک شدن تالاب گاوخونی منطقه مرکزی ایران را تحت تأثیر قرار می دهد. اگر باقی مانده رطوبت تالاب از بین رود، با بحران جدی روبرو خواهیم شد.
وی با اعلان اینکه متاسفانه تالاب گاوخونی در اولویت نیست، از این مساله ابراز نگرانی کرد و اظهار داشت: این معضل در حال جدی تر شدن است و تحقق آن بسیار نزدیک است. باآنکه نگران آلودگی هوا هستیم، اما نگرانی جدی ما منطقه شرق اصفهان است که خشک شدن تالاب منجر به بروز بحران های جدی می شود و بهتر است، پیش از اینکه گرفتار این مشکلات شویم برای آن چاره ای جدی بیندیشیم.
گاوخونی زنده اما بحرانی
دبیر شورای هماهنگی تشکل های محیط زیستی استان اصفهان هم در آستانه‌ی پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر و روز جهانی تالاب ها، با بررسی آخرین وضعیت تالاب گاوخونی، به ایسنا، گفت: حقیقت این است که باآنکه وضعیت تالاب گاوخونی بسیار بحرانی است، اما هنوز زنده است و فرصت برای احیای آن هست، چونکه با بارش های پراکنده، مقدار اندکی آب به سطح تالاب می رسد و لایه های رویی تالاب هنوز شرایطی دارد که تبدیل به ریزگرد نشده است.
حشمت الله انتخابی اضافه کرد: البته مقدار اندکی پساب صنعتی، زهاب کشاورزی و فاضلاب شهری به تالاب می رسد، اما این میزان شاید یک درصد حجم تالاب گاوخونی هم نمی گردد، چونکه به جهت اینکه تالاب گاوخونی با بیشتر از ۴۷ هزار هکتار وسعت، میانگین متوسط آب را داشته باشد، احتیاج به ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب دارد، تا حداقل یک متر آب سطح تالاب را فرا گیرد. در سال آبی ۷۲ـ۷۱ برای آخرین بار نزدیک به یک میلیارد مترمکعب آب به گاوخونی رسید. براین اساس کارشناسان میزان حداقلی نیاز حیاتی برای گاوخونی را ۱۷۶ میلیون مترمکعب برآورد کرده اند. متأسفانه در سال هایی هم که بارش ها خوب و نرمال بود و حتی شاهد سیلاب در زاینده رود بودیم، هیچ آبی از زاینده رود به گاوخونی نرسید و تنها بخشی از سیلاب منطقه‌ی کوهپایه به تالاب رسید.
وی با انتقاد از اینکه هنوز خیلی از مسؤلان اجرایی به ارزش تالاب ها پی نبرده اند، اظهار نمود: باآنکه ۵۰ سال پیش کنوانسیون رامسر بعنوان نخستین کنوانسیون تالابی جهان آغاز به کار کرد و دوم فوریه بعنوان روز جهانی تالاب ها در تقویم جهانی به ثبت رسید، اما ما قدر نام ایران و رامسر و این کنوانسیون را ندانستیم و الان در آستانه‌ی پنجاه سالگی این کنوانسیون، باید دید چقدر به ارزش زیستی تالاب ها توجه کرده ایم.
تغییر اقلیم گاوخونی را نخشکاند
دبیر شورای هماهنگی تشکل های محیط زیستی استان اصفهان با اعلان اینکه در آن روزگار یعنی دهه‌ی چهل خیلی از کشورها رسیدن آب به تالاب ها را به شکلی هدر رفت آب می دانستند و متأسفانه هنوز هم این تفکر اشتباه در میان بعضی از مدیران ما وجود دارد، اشاره کرد: متأسفانه در سایه‌ی این تفکر خیلی از تالاب های کشور را خشکاندیم، در صورتیکه فقط ۱۰ تا۲۰درصد خشکی تالاب ها همچون گاوخونی به تغییرات اقلیمی برمی گردد، عامل مهم خشکی تالاب های کشور به سوء مدیریت برمی گردد.
وی تاکید کرد: اگر بخواهیم تغییر اقلیم را عامل خشکی گاوخونی بدانیم، باید ۱۵ درصد حجم آب گاوخونی به سبب این شرایط کم می شد، در صورتیکه حدود ۲۰ سال است که تالاب گاوخونی تقریباً خشک است.
این فعال محیط زیست همینطور اظهار داشت: متأسفانه هنور برخی مدیران به ارزش زیستی و اقتصادی تالاب ها پی نبرده اند و ارزش اقتصادی کشاورزی را بیشتر می دانند، در صورتیکه برپایه برآوردی که کارشناسان زیست بوم های تالابی کرده اند، ارزش زیستی تالاب گاوخونی بیشتر از ۱۵۰۰ میلیون دلار یعنی بسی بیشتر از سود خالص بزرگترین کارخانه های صنعتی کشور نظیر فولاد مبارکه است، همینطور علاوه بر این ارزش حیاتی تمام زیستمندان اکوسیستم، از کف زیان رودخانه و تالاب گرفته تا گیاه و انواع جانوران بخصوص پرندگان مهاجری که به امید وجود این آب هزاران کیلومتر پرواز می کنند را نباید از نظر دور داشت. علاوه بر ارزش های زیستی و حفظ تنوع زیستی، نباید ارزش های فرهنگی، معیشتی و گردشگری تالاب گاوخونی را هم فراموش کرد.
خطر بمباران شیمیایی ریزگردهای سمی گاوخونی
وی درباره‌ی تداوم شرایط خشکی گاوخونی، اظهار داشت: بدون شک تداوم خشکی گاوخونی حیات اصفهان و خیلی از شهرهای تا شعاع ۵۰۰ کیلومتر را به خطر می اندازد. بد نیست بدانیم علاوه بر استان اصفهان خیلی از استان های همجوار همچون چهارمحال و بختیاری، یزد، قم، فارس و استان مرکزی در شعاع ۳۰۰ کیلومتری گاوخونی قرار دارند که حرکت ریزگردها از این تالاب، امکان دارد بخش بزرگی از این مناطق را در برگیرد. بدتر از همه اینکه برپایه مطالعاتی که انجام شده خطر بمباران شیمیایی ریزگردهای سمی حاوی فلزات سنگین تا شعاع ۱۵۰ کیلومتر وجود دارد. علاوه بر این متأسفانه امروز شاهد پیشروی کویر در اطراف گاوخونی هستیم و قبل از اینکه تالاب خشک شود، خاک کشاورزی به شدت شور شده و از بین می رود.
انتخابی تاکید کرد: باید توجه داشت که حیات آب و هوا و خاک مجموعه ای به هم پیوسته است و اگر تفکری جامع نگر نداشته باشیم، مشکل خشکی تالاب ها حل شدنی نیست.
وی در مورد اهمیت تالاب ها در کشور اظهار نمود: متأسفانه امروز تالاب های بسیاری در استان های مختلف همچون چهارمحال و بختیاری و فارس و خوزستان و سیستان و بلوچستان و... در حال خشک شدن هستند و همینطور در مورد راهکارهایی برای نجات تالاب ها و همچون گاوخونی، در ابتدا نیازمند تغییر نگاه به تالاب ها بعنوان یک زیست بوم پرارزش در سطح کشور و تأمین حقابه‌ی آنها هستیم. باید توجه داشت که باآنکه طی سالهای گذشته در وزارت نیرو حقابه‌ی زیست محیطی رودخانه ها و تالاب ها را به رسمیت شناخته اند، اما متأسفانه امروزه حقابه‌ی تالاب ها تأمین نمی گردد.
گاوخونی روز به روز به سمت خشکی
معاون نظارت پایش اداره کل محیط زیست استان اصفهان با اعلان اینکه وضعیت تالاب گاوخونی بحرانی است، با این وجود باید در جهت احیای تالاب گام برداریم، به ایسنا، اظهار داشت: وسعت کلی تالاب گاوخونی ۴۷ هزار هکتار است که طی ۱۵ سال گذشته حقابه های آن تأمین نشده و روز به روز به سمت خشکی کامل پیش رفته است، همینطور خشکسالی و اقلیم خشک هم سبب شده تا حال گاوخونی روز به روز بدتر شود.
حسین اکبری با اعلان اینکه متاسفانه امروز حدود ۹۶ درصد سطح تالاب گاوخونی خشک است و آبی در آن وجود ندارد، اضافه کرد: البته بخشی از لایه های زیرین تالاب به خصوص نیمه شمالی آن هنوز اندکی رطوبت دارد که باعث به تعویق افتادن خطر خیزش گرد و غبار شده است.
وی با اعلان اینکه متاسفانه در سال ۱۳۹۹ حقابه زیست محیطی تالاب از سد رودشتین به سمت گاوخونی رها سازی نشد، اظهار داشت: برپایه مطالعات دانشگاه صنعتی، حقابه سالانه تالاب گاوخونی ۱۷۶ میلیون مترمکعب و حقابه رودخانه زاینده رود برای حفظ کارکردهای اکولوژیک و جریان حداقلی آب در رودخانه ۱۳۷ میلیون مترمکعب است و در مجموع سالانه حقابه رودخانه زاینده رود ۳۱۳ میلیون مترمکعب است.
معاون نظارت پایش اداره کل محیط زیست استان اصفهان با اعلان اینکه سد رودشتین در فاصله ۸۵ کیلومتری تا گاوخونی قرار دارد، اظهار داشت: این سد آخرین بندی است که هدایت توزیع منابع آبی اراضی کشاورزی را برعهده دارد و باآنکه در تابستان حجم قابل توجهی آب برای کشاروزی رهاسازی شد، اما آبی به تالاب نرسید.
حقابه تالاب گاوخونی در عمل محقق نشد
وی اشاره کرد: در جدول منابع و مصارف آب، حقابه ها تالاب گاوخونی باید جدا از کاغذ و قلم، در عمل محقق می شد که متاسفانه این اتفاق رخ نداد.
اکبری با اعلان اینکه اگر بخش هایی از تالاب امروز رطوبتی دارد به این علت است که طی سه سال گذشته اداره کل محیط زیست، پروژه لایروبی را در حد فاصل سد رودشتین به سمت ورزنه انجام داده است، اظهار نمود: با توجه به این که زاینده رود رها نبوده، گرفتار تغییرات اساسی به لحاظ رشد پوشش گیاهی و برخی موانع انسان ساخت و طبیعی شده است.
وی اظهار داشت: این لایروبی طبیعی باعث جلوگیری از برداشت های غیرمجاز می شود و از طرف دیگر باعث روان سازی جریان پساب ها و زهاب ها به سمت گاوخونی می شود تا حداقل رطوبت تالاب حفظ شود.
معاون نظارت پایش اداره کل محیط زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه به صورت تقریبی میزان پساب های وارده به گاوخونی بین ۲۵۰ تا ۷۰۰ لیتر بر ثانیه است، اضافه کرد: طی ۱۰ ماه گذشته به صورت میانگین حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ لیتر بر ثانیه زهاب کشاورزی و پساب فاضلاب وارد تالاب شده است، البته ما آنرا بعنوان حقابه تالاب در نظر نمی گیریم، چونکه این پساب ها مواردی از آلایندگی دارند، با این وجود برخی فواید و کارکردهای تالاب را دارند و باعث حفظ حالت تالابی برخی بخش های گاوخونی می شود تا از خیزش گرد و غبار جلوگیری شود.
سه راهبرد اساسی برای احیای باردیگر گاوخونی
وی با اعلان اینکه طی یک سال قبل ذیل سه محور اساسی حقابه های زیست محیطی تالاب گاوخونی را مطالبه می نماییم، اظهار نمود: تأمین حقابه های زیست محیطی پس از شرب، در اولویت دوم اهمیت قرار دارد، اما تابحال این مساله رخ نداده است.
اکبری اظهار داشت: در تدوین برنامه سازگاری با کم آبی استان که دستگاه های مختلفی در آن حضور و برنامه های خویش را عرضه می دهند و ما هم ذیل برنامه سازگاری با کم آبی حقابه های زیست محیطی تالاب گاوخونی را پیگیری کرده ایم، همینطور در مراحل تدوین نقشه راه احیا زاینده رود در سطح استانی و ملی، محیط زیست مشارکت داشته و همواره بر تأمین حقابه ها و استمرار جریان آب در بستر زاینده رود تاکید کرده ایم که پس از تصویب، این سند و نقشه راه ملی خواهد شد.
وی افزود: همینطور ذیل قانون طرح حفاظت از تالاب های در خطر، باتوجه به ظرفیت های این قانون پژوهش هایی را در مورد زاینده رود، لایروبی و حفاظتی آن پیگیری کرده و همواره تلاش بر این داریم در سایه این سه راهبرد اساسی نام تالاب گاوخونی را زنده نگه داریم.
فرصت برای احیای گاوخونی داریم
معاون نظارت پایش اداره کل محیط زیست استان اصفهان درمورد اینکه اگر گاوخونی احیا نشود چه خواهد شد، اظهار داشت: همواره باید به احیای تالاب گاوخونی امیدوار باشیم و جهت احیای آن تلاش نماییم.
وی اشاره کرد: باآنکه شرایط گاوخونی بحرانی است، اما فرصت بسیاری برای احیای آن وجود دارد و می توان با هم افزایی، همکاری و تأمین حقابه ها گام های خوبی در این راستا برداریم و بطور قطع تأمین حقابه های گاوخونی و استمرار جریان زاینده رود یک مطالبه جدی عمومی است که باید این حقابه ها تامین گردد.
اکبری با تاکید بر اینکه بر محدودیت منابع آبی استان واقف هستیم و متاسفانه در ادوار گذشته هم با محدودیت منابع آبی مواجه بودیم، اشاره کرد: باتوجه به اولویت شرب و محدودیت منابع آبی، متاسفانه در این سال ها تأمین حقابه های زیست محیطی خط خورده شده است، اما در جلسات مختلف همواره تاکید داریم که با علم بر محدودیت های آبی، متناسب با منابع موجود باید حقابه های زیست محیطی تالاب گاوخونی و زاینده رود تامین گردد، البته باید توجه داشت که حفاظت از محیط زیست و زیست بوم ها همچون تالاب ها نیازمند مشارکت عمومی و احساس مسئولیت است.
منبع: golpich.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب